Met een rolmaat de wereld kantelen
Willem de Haan
Lange gele meetlinten steken uit het plafond. De rij rolmaten in Villa vormt samen een lamellengordijn. Door de rolmaten in en uit te rollen, kunnen tijdelijk verschillende vormen uit het gordijn worden weggelaten.
Curtain is gemaakt door kunstenaar Willem de Haan. Het lijkt zo simpel, een rijtje rolmaten om daar een gordijn mee te vormen, maar kom er maar eens op. Dit is eigenlijk de gedachte die altijd de overhand neemt wanneer je een kunstwerk tegenkomt van Willem. Ze leggen zichzelf vaak uit, door te kijken kun je het werk begrijpen en daarmee speelt Willem met onze blik. Met hoe we kijken naar de dingen. Tegelijkertijd is van ‘begrijpen’ niet echt sprake, zijn kunstwerken leggen zich juist telkens op een andere manier uit. Hij verandert die werkelijkheid met een kleine ingreep en laat de kijker vervolgens glimlachend achter.
Zijn werk kent allerlei vormen: van sculpturen tot foto’s en video’s. In de openbare ruimte doet hij vaak zijn ideeën op. In een recent interview op Radio 1 zegt hij daarover: "Vaak is er iets vreemds gaande en als eerbetoon aan de bestaande situatie voeg ik er iets aan toe."[1]
Het kantelen van de blik op de werkelijkheid gaat altijd gepaard met de vraag over wat echt is en wat in scène is gezet. En als kijker kun je nooit je vinger volledig op de betekenis leggen. Zijn kunstwerken zijn een soort spel met constant een andere uitkomst. Het werk Beach Day uit 2018 is hier een goed voorbeeld van. Op deze foto ligt een vrouw op het strand tijdens een zomerse dag en voor haar staat een man met een protestbord met daarop een geprinte wolk. De lucht is strakblauw met een felle zon. Het grote bord werpt precies een schaduw op de liggende vrouw. Het werk kan verschillend geïnterpreteerd worden. Het protestbord als uiting van iemand die niet tegen het perfecte strandweer kan. Of ligt het meisje op het strand en heeft ze iemand ingehuurd om haar schaduw te brengen? "De twijfel die je als kijker hebt waarbij je niet zeker weet wat er allemaal in scène is gezet, die vind ik heel aantrekkelijk," [2] zegt hij in datzelfde radio-interview.
Meten
Curtain gaat letterlijk over meten. Over tientallen centimeters die samen een gordijn vormen. Het gegeven van maatvoering en het meten van de werkelijkheid komen vaker terug in zijn kunstwerken, ook op minder directe manieren. In zijn solotentoonstelling Before The Scenes bij galerie Vriend van Bavink in 2023 stelde hij replica’s tentoon van stukken atelier van vijf verschillende kunstenaars. Hij ging bij deze kunstenaars op bezoek met een fototoestel én meetlint en zocht ongeveer één vierkante meter atelier uit die hij later volledig heeft nagebouwd. Niet alleen de vloer en de muur, maar ook alle objecten die aanwezig waren op de vloer, reproduceerde hij. In de galerie zag de bezoeker harde uitsneden, alsof de stukken zo uit de ateliers waren gezaagd. In deze vierkante meter stond ook een origineel kunstwerk van de ‘geportreteerde’ kunstenaar, dit konden bezoekers samen met het namaak atelier kopen. Het stukje vierkante meter als inkijkje in het kunstproces.
Die precieze maatvoering van een vierkante meter kwam ook terug in de verkoopprijs. De sculpturen waren te koop op basis van de vierkante meterprijs in de straat van het atelier van de desbetreffende kunstenaar.
Verplaatsen van omgeving
In Curtain geeft Willem een alledaags object dat iedereen in huis heeft een volledig nieuwe functie. Door die verandering ga je anders naar het object kijken, zoals bij Curtain het in- en uitschuiven van het meetlint opeens veel meer nadruk krijgt. In een interview met Het Parool uit 2023 zegt hij daarover: “Ik kies nooit zelf hoe een werk van mij eruit komt te zien, maar kijk naar iets dat al bestaat. Door het te verplaatsen, krijgt het een andere betekenis.” [3] Willems werkwijze zie je vaker terug in zijn werk. Voor de IJsselbiënnale in Overijssel bracht hij bijvoorbeeld een exacte kopie van de Rotterdamse metrohalte Delfshaven naar een weiland, midden tussen een paar eenzame boerderijen.
Die verplaatsing en omdraaiing is niet alleen maar een humoristische ingreep, Willem wil met die omkering iemand ook anders laten nadenken over zaken die voor lief worden genomen.
In de Spaanse stad Logroño plaatste hij een Spaans huis in een fontein. In deze fontein stond het standbeeld van de voormalige Spaanse krijgsheer Espartero en dit beeld nam een groot stuk openbare ruimte in beslag. Willem vroeg zichzelf af: zo'n groot oppervlak dat gewijd is aan één persoon zou je gemakkelijk als privéruimte kunnen beschouwen, toch? Vanuit die gedachte verving hij het kolossale voetstuk van het beeld met een bescheiden Spaans huis. Het huis voegde zo een menselijk perspectief toe aan de monumentale representatie van deze historische onderdrukker. Tegelijkertijd voegde Willem met zijn ‘privatisering’ van het monument ook letterlijk een brug toe over de fontein. Voor het eerst in de 130-jarige geschiedenis van het monument bood deze brug inwoners en bezoekers van Logroño publieke toegang tot hun openbare ruimte.
In deze publieke ruimte plaatste hij dus een privéruimte die juist publiek werd en lokale bewoners welkom heette. Op de tuintafel waren boeken over Espartero, de onafhankelijkheid van Spanje, de onafhankelijkheid van Peru, de Carlistenoorlogen en de bombardementen op Barcelona te vinden.
Willem brengt zowel grote als kleine thema’s aan het licht in zijn werk. Om met humor de werkelijkheid om te draaien is een scherpe blik nodig. Willem lijkt zich constant bewust te zijn van de wereld buiten op straat, hij kijkt en kijkt en zo vormen zich ideeën. In hetzelfde interview op Radio 1 vertelt hij dat hij als kind een soort training heeft gehad in het visueel waarnemen van de werkelijkheid en het omschrijven ervan omdat hij opgroeide met een blinde moeder. "Ik ben altijd gewend geweest om continu te omschrijven wat ik zie." Toen hij op zijn vijfde net had leren tellen, nam hij de bus samen met zijn moeder. Hij herinnert zich nog dat hij haar moest helpen met het kiezen van de juiste bus. "Ze moest mij vragen: er komen twee bussen tegelijk, bus drie en vier. Welke is bus drie? Op die manier raak je heel erg gewend aan continu omschrijven wat je ziet, want je bent niet alleen je eigen ogen."[4]
[2] Idem
[3] https://www.parool.nl/kunst-media/willem-de-haan-exposeert-niet-alleen-kunst-maar-ook-de-ateliers-waarin-ze-is-gemaakt~b26d1e8f/