Herinneringen aan een eiland

Ze hebben dezelfde soort slippers aan. Net stevig genoeg voor de rotsen waar hun voeten op leunen, maar open van achter zodat de voorbijkomende zeewind verkoeling geeft. Gilleam Trapenberg heeft een jong stel gefilmd op een vulkanisch strandje op Curaçao. Allebei een arm om de ander geslagen turen ze naar de zee. Haar nek past in zijn schouder, zijn hand reikt tot haar bovenarm. Ze zeggen weleens dat liefde gaat over bij wie en waar je je hoofd kan laten rusten.

Dit rotsige strand waar de zee doorheen breekt betekent veel voor Gilleam. Hij kwam er toen hij op Curaçao opgroeide. Later werd het een plek waar hij naartoe ging om zijn hoofd te legen als hij het eiland vanuit Amsterdam bezocht. Steeds vaker begon hij er mensen op te merken op precies dit stukje rots. “Gewoon zittend, uitkijkend, daar zijn.”
De twee kijken naar de horizon, naar de wereld buiten het eiland. Wat ze denken blijft gissen. Gilleam legt mensen vaker van achteren vast: met de zon in hun rug, het gezicht richting de zee én het Europese continent. Wij, de toeschouwers, kijken met hen mee.

Curaçao
In zijn gehele kunstpraktijk legt Gilleam zijn persoonlijke beleving van het leven op Curaçao vast, de plek waar hij geboren is en opgroeide. Hij combineert persoonlijke herinneringen aan het eiland met een beschouwende blik om zo de essentie van Curaçao via de mensen en hun leefomgeving invoelbaar te maken. Hij fotografeert vooral de inwoners en de manier waarop zij leven. Het videowerk in Villa bouwt voort op de serie waar hij sinds 2023 mee bezig is op ditzelfde strandje. “Wat door toeval begon is uitgegroeid tot een groter project over collectief geheugen, verlangen en representatie.” Naast de beelden van het jonge stel, laat Gilleam ook een soundscape horen, gemaakt door David Coehorst en Andrés Aracena met geluidsopnames van het eiland Rozaly.

Waar draait die beschouwende blik om? De kunstenaar vindt het belangrijk om voorbij het toeristische clichébeeld van het eiland te gaan. “Een groot deel van mijn werk is tegenbeelden maken, een ander soort Caribisch gebied laten zien dat dichter bij hoe ik het ken staat. Ik wil portretten maken die niet theatraal zijn, die niet optreden voor de kijker. Ik wil werk maken dat bij de plek blijft, bij het tempo, de rust, de mensen.” In zijn beelden zie je een romantische blik op het eiland terug. Hij woont nu in Amsterdam, maar denkt vaak met verlangen terug aan de plek waar hij is opgegroeid. Dat verlangen geeft zijn beelden mede vorm: het warme licht, diepe kleuren en mensen die daadwerkelijk contact hebben met elkaar.

Gilleam wordt in 2022 geïnterviewd door Luuk Heezen voor de podcast Kunst is Lang. Aan het einde van het gesprek vraagt Heezen aan de fotograaf: wat is eigenlijk het verschil tussen de romantische blik en de exotische? Oftewel, foto’s van zijn hand of die van de bekende fashioncampagnes op witte Caribische stranden met inwisselbare lichamen erin. Of de gelikte Instagrambeelden van een felblauwe zee, palmbomen en gekleurde cocktails. Beelden die volledig zijn gladgestreken. Foto’s die ook nog een koloniaal karakter bevatten: het eiland en de bewoners worden daarop niet afgebeeld zoals ze écht zijn, maar worden een object dat witte, rijke en westerse mensen moet plezieren. “In de romantische blik zit een bepaalde liefde en een bepaald begrip”, antwoordt Gilleam. “Om een foto een romantische laag te geven, moet je iets in wat je fotografeert kennen. Mijn beelden gaan over een verlangen, maar je kan niet iets missen wat je niet hebt gekend.”

De zee
71% van ons wereldoppervlak bestaat uit onze wereldzeeën. Als kinderen voor het eerst de zee zien, begrijpen ze vaak niet wat ze zien. Een soort grote badkuip met water waarvan de rand ontbreekt. Voor Gilleam speelt de zee een belangrijke rol in zijn werk. Hij is er als kind altijd mee omringd en het zoute water zit in de identiteit van eilandbewoners. Het is ook de zee die Curaçao aan zijn huidige woonplaats Amsterdam verbindt. De zee symboliseert ook de droom. Wie naar de zee kijkt, denkt aan de wereld die daarachter ligt. Aan het andere leven dat geleefd kan worden. Maar het was ook de zee waarop de Nederlandse West-Indische Compagnie vanaf 1634 tot slaaf gemaakte Afrikanen vervoerde. Curaçao werd gebruikt als doorvoerhaven, daar werden de tot slaaf gemaakten verhandeld en doorverkocht aan andere koloniën.
Door mensen af te beelden die naar de zee kijken, geeft Gilleam de zee een sleutelrol in zijn beelden. Hij laat toeschouwers over de schouders van de geportretteerden meekijken naar de oceaan. Naar dat water dat altijd een fundamentele rol heeft gespeeld in de geschiedenis van het eiland en dus in de hoofden van iedereen die zich op dat eiland bevindt. Wat gebeurt er daar aan de andere kant?

In hetzelfde interview met Luuk Heezen stelt Gilleam dat hij zijn huidige werk nooit had kunnen maken als hij niet verhuisd was naar Amsterdam. Hij heeft afstand tot het eiland en dan vloeien de herinneringen. Zonder die herinneringen had zijn kunstpraktijk waarschijnlijk niet bestaan. De Bulgaarse schrijver Georgi Gospodinov schrijft in zijn boek Schuilplaats voor andere tijden: ‘Het verleden is op één punt wezenlijk anders dan het heden – het stroomt nooit in één richting.’ En dat is natuurlijk zo, in het hier en nu gaat alles vooruit. Iedereen wordt iedere dag ouder en gaat vooruit in de tijd. Gebeurtenissen van vroeger zijn als een soort soep. Ze bestaan niet meer echt in een volgorde, zijn met elkaar vermengd en kunnen altijd worden teruggehaald naar het hier en nu. Daarvoor is een ondergaande zon, die de schouders van een jongen en een meisje zachtjes oplicht, vaak al genoeg.