De waanzin van mensen

Op de zolder van de Villa staat The Iceman Cometh van Folkert de Jong. De basis van het werk is een reusachtig eiland, opgebouwd uit platen lichtblauw styrofoam die naar boven toe steeds kleiner worden. Hierdoor ontstaat een piramideachtige vorm. De platen zijn met polyurethaanschuim aan elkaar bevestigd, beter bekend als purschuim. Er is zo veel purschuim gebruikt dat het langs de randen over de platen heen naar buiten lekt.

Op dit eiland staan verschillende figuren opgesteld, allemaal vervaardigd uit hetzelfde materiaal en in dezelfde kleuren: lichtblauw en beige. Het zijn soldaten. Helemaal vooraan staat een figuur in een konijnenpak, met een reusachtige erectie en een pistool in zijn hand. Daarachter volgt een stoet soldaten, met geamputeerde benen, afgehakte armen en zwaaiend met wapens. Alle figuren zijn uitbundig en expressief vormgegeven. Op het eerste gezicht lijkt het een vrolijke optocht van mensen die hun armen juichend in de lucht steken. Maar wie twee keer kijkt, ziet vooral de waanzin die hen omringt. Doorgedraaid en verwilderd druipen ze het slagveld af.

Vlak na zijn afstuderen aan de Rijksakademie in Amsterdam begon Folkert in 2001 met het maken van dit monumentale project waarin invalide soldaten de hoofdrol spelen. De inspiratie voor deze figuren haalde hij uit verhalen over de Eerste Wereldoorlog, een oorlog waarin waanzin werd genormaliseerd omdat de werkelijkheid anders niet te verdragen was.

De titel The Iceman Cometh is ontleend aan een toneelstuk van Eugene O’Neill uit 1939, over een groep anarchisten die zich in alcohol en roes verliezen om zichzelf te vergeten. Folkert: “We streven voortdurend naar ontwikkeling en vooruitgang, maar de vraag is of we werkelijk veel verder zijn gekomen dan een paar eeuwen geleden. Ik gebruik veel motieven uit de vanitassymboliek en mijn onderwerpen zijn soms deprimerend. Door middel van zintuiglijke, prikkelende kleuren en vormen kan ik die zwaarte verzachten. Mijn verhalen gaan vaak over conflictsituaties. Die zijn altijd interessant, omdat ze het beste en het slechtste in mensen naar boven halen. Ze roepen de vraag op: hoe zou jij zelf handelen?”

Purschuim

In dit werk gebruikte Folkert voor het eerst styrofoam als beeldend materiaal. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was rubber schaars voor de geallieerden, omdat Japan de belangrijkste rubber producerende landen in Zuidoost-Azië had bezet. Bij een poging om rubber na te maken, werd styrofoam bij toeval ontdekt. Het bleek een uitstekend alternatief en werd al snel militair ingezet, onder meer in de constructie van gevechtsvliegtuigen. Deze militaire oorsprong van het materiaal vond Folkert enerzijds fascinerend, maar tegelijk ook verontrustend vanwege de onethische en milieubelastende aspecten ervan. De ernst van het materiaal staat in scherp contrast met de grijnzende en uitbundige figuren in zijn werk.

Sinds 2001 maakt hij veelvuldig gebruik van styrofoam en purschuim in zijn installaties en beeldengroepen. Daarmee wil hij de aandacht vestigen op materialen die weliswaar relatief onbekend zijn, maar in vrijwel elk huishouden voorkomen. Denk aan isolatie in koelkasten, koffiezetapparaten, woningen en matrassen.

In zijn oeuvre creëert Folkert groteske werelden waarin macht, geweld en rampspoed centraal staan. In elk beeld toont hij dat waanzin een menselijke eigenschap is. Zijn sculpturen zijn door de jaren heen steeds schilderachtiger geworden. Het lijkt alsof je kijkt naar levende figuren, even groot als je eigen lichaam. In het begin waren zijn werken, zoals The Iceman Cometh, vaak nog lichtblauw of roze, de oorspronkelijke kleuren van styrofoam. Inmiddels gebruikt hij ook andere kleuren, zoals in het werk Peckhamian Mimic, 2nd Commandment, dat eveneens in de Villa te zien is.

Kiezen

Peckhamian Mimic, 2nd Commandment is eveneens gemaakt van styrofoam en purschuim, maar dit keer beschilderd in wit, zwart en oranje. Het werk dateert uit 2007.

De vrouwelijke figuur die uitnodigend op de leuning van een stoel zit, is een gecombineerd dubbelportret van Leni Riefenstahl en Marlene Dietrich. Waar Riefenstahl haar talent en vrouwelijkheid inzette voor nazistische propaganda, koos Dietrich ervoor carrière te maken in Hollywood. Ook in dit werk speelt oorlog een centrale rol, maar hier draait het vooral om het maken van keuzes en de gevolgen daarvan.

De Chesterfieldstoel, afgegoten in purschuim, staat voor Folkert symbool voor kapitalisme en decadentie. De roze styrofoam hoed verwijst naar showtijd en dominantie. De tanden in het hoofd zijn gemaakt van kunstmatige edelstenen, een zogenaamde golden smile die symbool staat voor verleiding. De stoel nodigt uit om te gaan zitten, maar blijkt bedrieglijk: hij is nep. Op die manier verleidt Folkert net zo goed de kijker.

Oordelen

De laatste sculptuur van Folkert op zolder draagt de titel Trijn Rembrandt en werd gemaakt in 2023. Het beeld toont een vrouw uit de zestiende eeuw die op de grond ligt. Dit werk gaat over vrouwelijke helden. Volgens sommige verhalen speelde een jonge vrouw een belangrijke rol in het verzet tegen de Spaanse bezetting van de stad Alkmaar in 1573. Haar naam zou Catharina Rembrandt zijn geweest.

Er bestaat echter veel onduidelijkheid over de authenticiteit van haar verhaal. Catharina, ook wel Trijn genoemd, was zestien jaar oud. In de geschiedschrijving lopen feit en fictie over haar leven en rol door elkaar. Toch wilde Folkert haar eren door haar te portretteren. De twijfel over haar heldendom verbeeldde hij door haar liggend af te beelden, alsof het oordeel van onze tijd haar van haar voetstuk heeft doen vallen.

Voor Folkert gaat dit werk over het heroverwegen van morele gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis. Een nieuwe blik op het verleden zegt veel over hoe wij zelf handelen in het heden. En misschien zullen mensen in de toekomst op vergelijkbare wijze hun oordeel vellen over wie in onze tijd goed of fout was.