De roman The Famished Road (De uitgehongerde weg) van Ben Okri uit 1991 gaat over Azaro, de verteller van het boek. Hij is een abiku, een geestenkind dat in de Yoruba-traditie van Nigeria bestaat tussen leven en dood. Hij groeit op in een gewelddadige, chaotische samenleving en wordt voortdurend aangetrokken door het land van de doden: de spirituele wereld. Toch kiest hij ervoor om op aarde te blijven. Kunstenaar Eniwaye Oluwaseyi wordt geïnspireerd door verhalen als The Famished Road. Ze helpen hem een wereld te scheppen op het schilderdoek waarin schoonheid én geweld, droom én werkelijkheid naast elkaar bestaan.

Vier mannen bij maanlicht
Op het schilderij Fading moon uit 2024 zien we vier mannen staan bij maanlicht. Een van hen wordt aan zijn benen omhooggetild door een ander, met zijn armen wijd bungelend in de lucht, als een omgekeerde crucifix. De vierde persoon heeft geen zwarte huid, maar een groene. Hij is eerder een silhouet zonder details en kijkt met een zekere afstand naar het tafereel. Eniwaye legt uit dat dit schilderij niet enkel geïnspireerd is op de boeken van Okri, maar ook verwijzingen bevat naar oude meesters zoals Titiaan (1488–1576) en Poussin (1594–1665). Poussin beeldde in zijn schilderijen vaak groepjes mensen af als onderdeel van de compositie, om zo beweging in de voorstelling te brengen. Hij liet deze mensen elkaar geweld aandoen, maar wist in diezelfde voorstellingen ook religieuze, magische elementen toe te voegen. Titiaan daarentegen zoomde meer in op het menselijk lichaam; hij wist gezichten en lichamen feilloos weer te geven en beeldde daarmee de menselijke dramatiek als geen ander af.

Op Fading moon is een interessante mix van technieken te ontwaren. De drie zwarte mannen zijn bijvoorbeeld zo natuurgetrouw mogelijk geschilderd. Hun huid glimt door het maanlicht en in de gespierde lichamen zit veel detail. De lucht rond de maan is dan weer grof en abstract geschilderd, als een soort grote witte melkvlek die over het doek druipt. Ook op andere plekken in de voorstelling zijn details afgewisseld met grove toetsen of lijnen. Het lijkt een manier te zijn voor Eniwaye om droom en werkelijkheid naast elkaar af te beelden: enerzijds de werkelijkheid nauwkeurig observeren en tegelijkertijd het onzichtbare en ongrijpbare een vorm geven.

Eniwaye toont twee series schilderijen in de Villa. Fading moon behoort tot de serie die is geïnspireerd op de verhalen van Ben Okri, gecombineerd met verwijzingen naar Titiaan en Poussin. In die verhalen en beelden vond hij momenten die in de tijd lijken stil te staan, waarin schoonheid en geweld naast elkaar bestaan. Hij wilde die sfeer vertalen naar zijn eigen wereld: figuren geworteld in herkenbare landschappen, maar omgeven door luchten, bomen en details die uit een andere werkelijkheid lijken te komen. Zoals hij het zelf zegt: “De brute daad van het worden — niet alleen als kunstenaar, maar ook als individu in een onbekend gebied.”

Een stekker aan de muur

De tweede serie schilderijen is geworteld in stille scènes: mensen die hij kent, kamers waar hij is geweest, de stilte van een moment dat zich ontvouwt. Hier gehoorzaamt de ruimte niet altijd aan één realiteit. Kleuren verschuiven, details vervagen, en sommige delen blijven onafgewerkt. “Deze breuk tussen realistisch ogende delen van het schilderij en onafgewerkte, vage details laat het gewone overgaan in iets vreemders, iets diepgaanders,” aldus Eniwaye. Het schilderij Nestled dream behoort tot deze tweede serie. Twee mannen zijn afgebeeld in een wat versleten kamer. Ze kijken de toeschouwer recht aan. Er is opnieuw veel detail in de lichamen, zoals in de gezichten die indringend zijn geschilderd. Ook het stopcontact links aan de muur springt van het doek af. Andere delen zijn vager, zoals de rode broek van een van de mannen die uitloopt in rode, druipende vlekken. Ook een deel van de muur vertoont druipers die tot aan de grond reiken. De stilte die Eniwaye in deze serie graag wil vastleggen, komt in dit werk duidelijk naar voren. De tijd lijkt stil te staan. De mannen bevinden zich in die kamer, maar wat doen ze? Er gebeurt eigenlijk niets. De een zit, de ander staat. Ze kijken naar voren, maar verder valt er weinig aan af te lezen. Wachten ze? Het feit dat deze vragen onbeantwoord blijven, toont dat het Eniwaye niet gaat om actie, maar om het schetsen van een wereld waarin intenties ontbreken. De mannen willen niets, doen niets, verwachten niets, maar zijn daar enkel met hun lichaam in die kamer. Hoe realistisch sommige delen van het doek ook geschilderd zijn, deze staat van zijn komt in de ‘echte’ wereld niet voor. We kúnnen de tijd niet stilzetten, we hebben altijd intenties. Dus ook hier speelt Eniwaye opnieuw met magische invloeden.

Verschillende ruimtes

Hij zegt zelf dat hij altijd geïnteresseerd is in het begrip ruimte: “Zowel de fysieke als de psychologische ruimte.” Het zijn fysieke kamers waar Eniwaye ooit daadwerkelijk is geweest, maar die op het doek zijn veranderd in onwerkelijke plekken. En het zijn ook psychische ruimtes die worden afgebeeld, ver weg van de werkelijkheid, waarin een mens kan ronddolen. “Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in ruimtes, vooral voor Afrikanen. Ik creëer etherische of psychologische ruimtes waarin het zwarte lichaam echt bestaat en niet gebonden is aan regels of voorschriften. Ik wil dat de toeschouwers vragen stellen en begrijpen waar deze ruimte over gaat. Wat maakt dat een zwart lichaam zich in zo’n ruimte moet bevinden? Waarom kan het niet gewoon in een echte ruimte bestaan?”[1]

In de Villa is ook zijn werk te zien over de Albino-gemeenschap in zijn geboorteland Nigeria. Het idee ontstond nadat hij een interview zag met kunstenaar Kerry James Marshall. In dat interview herinnert Eniwaye zich dat “Marshall vertelde over zijn museumbezoeken, waar hij alleen schilderijen van witte mensen zag — van de renaissance tot het hedendaagse tijdperk.” Dit zette hem aan het denken over zijn eigen plek als kunstenaar, toen nog werkend en levend in Nigeria. “Ik ben toen echt gaan kijken binnen mijn eigen gemeenschap, naar minderheden die ondervertegenwoordigd zijn, en ik heb gelezen over hun marginalisering,” legt hij uit. Zo stuitte hij op het lot van mensen met albinisme in Sub-Sahara Afrika. “Dat raakte me diep.”[2]

In de presentatie toont Eniwaye, naast verschillende schilderijen, ook plankjes met boeken erop. Om er een paar te noemen: Orlando van Virginia Woolf, Kafka on the Shore van Haruki Murakami, I’m Not Your Negro en Another Country van James Baldwin. Het zijn, net als de romans van Ben Okri, boeken waar hij inspiratie uit haalt. Niet van het internet, niet enkel uit herinneringen, maar uit verhalen die hij leest, opgeschreven door anderen. In de keuze voor deze boeken ligt de thematiek van zijn werk besloten. Het is hét onderwerp dat ook Azaro’s leven in The Famished Road bepaalt: de dunne lijn tussen het mythische en de alledaagse (harde) werkelijkheid. Eniwaye wil laten zien dat die lijn door al onze levens loopt: “in een blik, een gebaar en in de politieke spanning van het bestaan.”

[1] https://www.paleisamsterdam.nl/media/documents/PAL24-1027_catalogus_KP25_190X245_web_DEF.pdf

[2] https://www.itsnicethat.com/articles/eniwaye-oluwaseyi-the-politics-of-shared-spaces-art-141220