De binnenkant van een kop

De kunstenaar is bedekt met sepiakleurige klei. We kijken naar hem op een videoscherm. Handen, nek, het jasje, de oren, het gezicht, alles is van klei. De gekleide man is zélf ook aan het boetseren, met voor hem een sokkel. Hij vervaardigt op die sokkel zijn eigen gezicht van dezelfde bruinige klei. De kunstenaar maakt zijn eigen kop na. Steeds sneller en koortsachtiger is hij aan het boetseren, totdat het hoofd af is en hij het in een kast zet met een enorme hoeveelheid andere koppen. Direct daarna valt er weer een homp klei voor hem; hij begint weer van voor af aan.

Deze video is onderdeel van de installatie In the Depths of Memory van Levi van Veluw. Want wanneer de bezoeker zich wegdraait van het scherm, staat daar de cirkelvormige kast met tientallen koppen in de fysieke ruimte van Villa. Eenmaal binnen duizelt het. Door de spiegels op de grond en aan het plafond worden de vele hoofden ook nog eens tot in de oneindigheid getoond. Het kunstwerk trekt aan en tegelijkertijd stoot het af. Het ritme, de klei en de veelheid passen perfect geordend in een ritme, maar daarmee krijgt het geheel ook iets claustrofobisch en dwangmatigs. Verbeeldt Levi hiermee de zwaarte van het kunstenaarschap? Het constant en haast dwangmatig reproduceren van jezelf voor een publiek tot het oneindige?

In een interview met Trouw zegt Levi over dit werk: “Het is ook relativerend. Wat is het nut om al die beelden naar buiten te brengen? Waar dient perfectionisme toe in het kunstenaarschap, waar eindigt het in obsessie of narcisme? Wat is eigenlijk de waarde?”[1]
Hij bevraagt dus met deze installatie zichzelf, maar ook het kunstenaarschap in bredere zin. Het kunstenaarschap als een zoektocht naar perfectie en controle. In datzelfde interview geeft Levi aan dat maatschappelijke of politieke ideeën nooit de eerste reden zijn om een werk te maken; hij wil juist kunstwerken creëren die suggestief genoeg zijn zodat bezoekers er wellicht hun eigen blik op de wereld mee kunnen vormen. Geen agenda, maar kunst over dingen die zich in zijn eigen hoofd afspelen. “Het is kunst over kunst. Over de vragen die ik heb. Heel introvert, dat zeker.”[2]

Ordenen van chaos
In veel werken van Levi komt de relatie tussen ordening en chaos terug. De serie The Origin of the Beginning heeft ook verschillende vormen: foto’s, video’s en fysieke installaties.
In een van de werken uit deze serie is er een levensgrote ruimte ingericht met vijf personen aan een tafel. Het is opnieuw Levi zelf, dit keer met zijn ouders, broer en zus. De tafel, de ruimte en ook alle personen aan tafel zijn bedekt met donkerbruine blokjes – 20.000 in totaal. Opnieuw lijkt het een harmonisch geheel te zijn, met een gezin zittend aan tafel. Maar de veelheid aan blokjes beklemt ook. Een gezin zittend aan tafel, afgesloten van de realiteit.

De eindeloze blokjes, net als de vele koppen in Villa, zijn ook een manier om controle te krijgen op de chaos. Deze serie, waarvan dit familieportret deel uitmaakt, is geïnspireerd op een terugkerende nachtmerrie uit Levi’s kindertijd. Daarin rolden ontelbare balletjes in patronen rond, terwijl hij wanhopig probeerde ze bijeen te houden. Gaandeweg begonnen ze te botsen en schoten ze uit de bocht.

De wens om controle te vinden ligt waarschijnlijk in zijn karakter, denkt Levi, maar heeft wellicht ook te maken met de omstandigheden. Zijn jeugd speelt vooral in zijn vroegere werk een rol, en Levi wil er in een recent Volkskrant-interview kort iets over kwijt: “Ik heb altijd een onzekere thuissituatie gehad. Niet alleen doordat mijn ouders zijn gescheiden – er was eigenlijk altijd onrust, soms heel extreem. De ouders van mijn moeder hebben in concentratiekampen gezeten en zijn door de oorlog getraumatiseerd, en dat werkt allemaal door. Als kind zoek je dan naar houvast, je ontwikkelt angsten. Niet in zoverre dat ik niet functioneer, helemaal niet zelfs, eerder het tegenovergestelde. De rare trekjes die je als mens ontwikkelt, zijn voor de kunst soms juist heel vruchtbaar.”[3]

Ambacht
Levi werd bekend met zijn fotografische zelfportretten tussen 2006 en 2010. Op de beelden staat zijn hoofd in dezelfde richting, kijkend langs de camera heen de hoek in, en zijn gezicht bedekt met allerlei soorten materialen: miniatuurbomen, kiezels, geverfde blokjes of vilten stroken. Zijn gezicht als levend landschap. Hij heeft na deze serie zichzelf lang niet afgebeeld in zijn werk en begon veel abstracter te werken, tot de installatie die nu in Villa te zien is.

Een gemene deler in de vele foto’s, video’s en installaties die hij de afgelopen jaren maakte, is het gebruik van geometrische patronen en grids: stroken vilt op zijn gezicht, 20.000 blokjes in een ruimte of de 1500 koppen in In the Depths of Memory. Het opvallende is dat al deze onderdelen met de hand gemaakt zijn. Hij zou ze eenvoudig kunnen bestellen en laten printen, maar hij kiest ervoor om ieder fragment in zijn werk met de hand te maken. Hij heeft het wel geprobeerd zijn werk deels machinaal te vervaardigen maar dan wordt het volgens hem “een dood object, zonder geschiedenis en verhaal”[4]. Door lijnen bijvoorbeeld met de hand te vervaardigen, worden ze nooit precies recht; ze zijn allemaal net anders, en dat geeft volgens Levi bezieling aan zijn kunstwerken. Als een energie waarmee het werk wordt opgeladen.

De opa van Levi was dominee en hij ging vroeger regelmatig mee naar de kerk. Daar zag hij allerlei religieuze vormen, de architectuur, het hoge gebouw, het gevoel van het collectezakje. Hij leerde daar dat mensen de dingen die groots en onzichtbaar zijn, uitbeelden in materie. Dat je dingen zichtbaar kunt maken die zich ergens afspelen in je hoofd, op een plek waar normaal gesproken niemand anders komt.

[1] https://www.trouw.nl/cultuur-media/de-geordende-chaos-in-het-hoofd-van-levi-van-veluw~b0970860/

[2] idem

[3] https://www.volkskrant.nl/tentoonstellingen/kunstenaar-levi-van-veluw-krijgt-de-singerprijs-met-bijbehorende-tentoonstelling-hoe-ver-kunnen-we-gaan~bf2648ea/

[4] https://www.trouw.nl/cultuur-media/de-geordende-chaos-in-het-hoofd-van-levi-van-veluw~b0970860/