In de legendarische documentaire Paris is Burning, over de ballroomscene in het New York van de jaren ’80, komt Octavia Saint Laurent aan het woord. Nadat we haar zien performen in de categorie ‘Rijkdom’, zegt ze: “This was not a game for me, this was something I wanna live.” In een strakke kokerrok, grote klipoorbellen en hoog opgestoken haar straalt ze als een Parisienne. Het leven van een rijke, charmante vrouw in Parijs was voor haar geen spel. In de kelder van een New Yorkse club kon ze dat leven even zijn.

De ballroomscene ontstond als veilige haven voor Zwarte en Latina LGBTQ+-personen, vooral trans vrouwen en queer jongeren, in het racistische en transfobe Amerika van de jaren ’80. Tijdens balls streden leden van gekozen families (Houses) in categorieën als dans, mode en performance. Ballroom was — en is — meer dan expressie: het is verzet en overleving.

Octavia werd bekend door Paris is Burning. Als intersekse persoon zette ze zich tot haar dood in 2009 in voor trans- en queerrechten. Haar droom om rijk en beroemd te zijn ging niet om geld, maar om het recht op zichtbaarheid, het verlangen om net zo vanzelfsprekend ruimte in te nemen als rijke witte vrouwen in Parijs. Halverwege de film zegt ze dan ook:
“Hopefully, God willing, by 1988 I fully hope to become a full-fledged woman of the United States.”

Kunstenaar Yamuna Forzani’s werk in de Villa gaat over queer utopieën en vrouwelijkheid, geïnspireerd door haar liefde en toewijding aan de vrouwen in haar leven. 

Vrouwelijke energie
Voor een lichtblauw gordijn op de begane grond hangt een roze wandkleed. Yamuna maakte het samen met typografisch ontwerper Céline Hurka. Het kleed is bewerkt met een quilttechniek, en uit het opbollende 3D-textiel verschijnt de tekst Sacred Ethereal Feminine Energy. Een kleed dat dus heilige en vrouwelijke energie viert. De letters lijken deels overwoekerd te zijn door bloemen. De bloem dus als symbool voor deze energie. Het kunstwerk is gemaakt in 2023 en was de start van de samenwerking tussen Yamuna en Céline. Samen doken ze in archieven en museumcollecties, waaronder die van het Amsterdam Museum, en gingen op zoek naar werken en symboliek van vrouwelijke makers. Dit onderzoek leidde hen naar historische objecten zoals merklappen en vaandels, die ze als inspiratiebron gebruikten voor nieuwe, inclusieve lettertypen.

Schilderijen van stof
De andere drie werken in de ruimte van Yamuna zien eruit als schilderijen, maar zijn gemaakt van textiel. Met deze werken wil ze renaissanceschilderijen hercreëren door een queer lens, om zo haar gemeenschap op een voetstuk te plaatsen.
De doeken zijn gebreid, fel van kleur en levendig doordat de wol is bedekt met kralen en glitters. Ze noemt de gebreide kunstwerken ook wel liefdesbrieven aan de vrouwen in haar leven. Zo is haar beste vriendin Sydney afgebeeld als een weelderige Venus. Zelf zegt ze hierover in een interview met de VPRO: “Voor deze werken heb ik vrienden uit mijn community uitgenodigd in mijn studio, waar ik hen fotografeerde in een set die was geïnspireerd op renaissanceschilderijen, met elementen van romantiek en decadentie. Daarna heb ik de foto bewerkt en geprogrammeerd om hem te kunnen breien. Wat ik hier zo mooi aan vind, is dat door het breisel de portretten ook iets anoniems krijgen. En juist door die anonimiteit voel ik dat meer mensen zich ermee kunnen verbinden. Dat is wat ik zo waardeer aan het breien.”[3]

Achter ieder doek schuilt zo een wekenlang proces: het ontwerpen van de set, het maken van de foto’s, het programmeren van de bestanden, het breien van de stof in het Textielmuseum, urenlang handmatig borduren met kralen en uiteindelijk het opspannen op een frame.

De ballroomscene
Yamuna haalt vaker de documentaire Paris is Burning aan als een belangrijke inspiratiebron. De ballroomscene en de documentaire zijn wezenlijk voor haar gehele praktijk, in de Villa ligt haar inspiratie niet direct bij de documentaire, maar bij (trans)vrouwen, veelal uit haar omgeving, en de energie die ze bij zich dragen. Opgeleid als modeontwerper is ze zelf onderdeel van de (inter)nationale ballroomscene; bij het Nederlandse huis Kiki House of Angels en internationaal bij het House of Comme Des Garçons. In haar praktijk wil ze, zoals ze het zelf verwoordt, queer utopieën mogelijk maken. Zo organiseert ze jaarlijks de Utopia Ball x Fashion Show in Den Haag en kleedt ze al jarenlang mensen uit de ballroomscene. In een recent interview met Gallery Viewer vertelt ze daarover: “Wat ik het mooiste vind aan deel uitmaken van de ballroomscene, is dat ik echt kan experimenteren met het maken van creaties, outfits en mijn eigen zelfexpressie als queer vrouw. Ballroom heeft me het zelfvertrouwen gegeven dat ik miste na mijn ervaringen in de toxische mode-industrie en op de kunstacademie. Toen ik mijn eerste ball bezocht, werd ik meteen verliefd op de energie, de mensen en de pure vrijheid ervan. Het voelde als thuiskomen.”[4]

Octavia Saint Laurent spreekt in de documentaire over de wens om een volledige en volwaardige vrouw te zijn. Een wens die een recht zou moeten zijn. Meer dan veertig jaar na het opnemen van deze beelden lijkt die droom, waarin eigenlijk zo weinig wordt gevraagd, verder weg dan ooit.
In hetzelfde interview met Gallery Viewer geeft Yamuna aan dat zij alles te danken heeft aan de Femme Queens zoals Octavia, die haar zijn voorgegaan en een enorme strijd hebben gevoerd. Met haar werk wil ze voortborduren op die open en vrije plek die zij hebben gecreëerd. En dat doet ze in een wereld die opnieuw juist steeds vijandiger wordt jegens de queergemeenschap :
“Als witte cisgender vrouw weet ik dat ik te gast ben in de ballroomgemeenschap, en ik neem het nooit voor lief dat ik zo welkom ben geheten. Ballroom heeft mij gevormd tot wie ik ben, en ik ben eindeloos dankbaar voor de legendes en pioniers die deze ruimte voor ons hebben opgebouwd. Ballroom is ontstaan dankzij trans vrouwen van kleur. De Femme Queens binnen deze gemeenschap hebben mij geleerd om van mezelf te houden, mijn vrouwelijkheid te omarmen en ruimte in te nemen op een manier die ik daarvoor nooit kende.
Ik kijk enorm naar hen op en het breekt mijn hart om te zien hoe we als maatschappij trans personen keer op keer in de steek laten. De wereld wordt steeds hatelijker, rechtser, en nu – meer dan ooit – hebben we veilige plekken zoals ballroom nodig: plekken waar mensen zichzelf kunnen zijn zonder angst.”[5]

[1] https://www.youtube.com/watch?v=nI7EhpY2yaA&t=2738s

[2] Idem

[3] https://www.youtube.com/watch?v=OmLCPflqdXA

[4] https://galleryviewer.com/en/article/2877/het-atelier-van-yamuna-forzani

[5] Idem